Chuica History
CHUICA KHUI(Chuica History)
Rev.Thomas Hlocawng
2016
Ca uk sawh kum - 2016.April
(Volume.I)
Cak tel kung - Rev.Thomas Hlocawng
Cover Design -Salai Tlungkoep(B.sc,(PGDMA)
(Pinya Computer)
Edited by - C.Lianmingthang
Ca uk sawh kung - Chui Lenthang
(Lawngvan(East ward),Matupi
Chin state,Myanmar)
Ca uk phu -
Copies - (Uk-100)
1 |
Ve ak khuilam cauk awh ve awilung,catlâang ingkaw paca hqui khqi amaksôeng ti thawlh,tel thawlh,sai thawlh khqi boeih cakrheel khqing zaaksimnaak nami tâak naak thai hâmna lammâ na nicêei khqi huenueng.Khuilam ve thlâangboeih îng ami tâak rhip amihna,sai rhip hamna thlâangboeih ingawh ngaih nawh,ami ngaih amih lawwtna,taak thaina awm hue.Khuilam awh ve deklaipum awh kaw khuilam,ram puenoet awh kaw khuilam, thlâangphuen khuilam ingkaw akchangchang khqi khawzah awm nawh,thlâang boeih îng awh khuilam a taak ce simham akngoe them puenoet na awm hue. Thlâang khawzah ing taw nik khuilam ve am nisim hue. Cenamoe,a vaang ingtaw khuilam ve sim nawh,asim amihna,thlâang khawzah simsak hamna zâawm u hue.Thlâangboeih ing asim nâak hamna,amik kqâwn doeng am khôek nawh video,audio,cauk ti mih aphûenphuen na khuilam ve saina awm hue.Cemih ângtoek lawtna ve khuilam cauk ve ama sôengnaak,ama sôep naak ingkaw avoet naak khawzah awm moeseinu poeknaak amihna kuei naak khawzah awh kawng sai thai plukna awm hue.Ve Chuica Khuilam cauk awh ve Chui cahqui alaw nâak,khawsak rhâm awwk naak-Hicimphung singazoe,Chuica hqui ,bibi kung khqi ingkaw akchang chang khqi awipui na awm hue.Ve cauk ve aksai kung,aktel kung ingkaw khuilam aksim khqi boeih anglak awh ca ak nooet khqing awh zaksimnaak akdoem ngai ta nawh ve ânglak awh aknep ngâai khuilam cauk haailâm awh câawnlaw hlue hue ti ngaih u naak ak bâu koek ta hue nueng.Ve ak cauk akrheel bôeihboeih ingawh ve khuilam akâwng ak ceetna zaksimnaak ak kau ngai ta hlue huek te ti ngaih u nâak ta bâi huenueng.
Editorial
2 |
CHAPTER-I No
CHUICA ALAW NAAK
(A)Thilinram awh kawng kilawng khawnglawng dueh 3
(B)Kilawngkhawnglawng awhkawng Lungnurhueng dueh 4
(C)Lungnurhueng awhkawng rheerhe im hun dueh 5
(D)Rheerhe awhkawng Rhawpang imhun dueh 5
(E)Rhawpang awh kawng Plarhaw(Palaro) dueh 6
(F)Palaro khaw awhkawng Buido dueh 7
CHAPTER-II
HICIIM PHUNG(SINGZOE)
(A)Khawbawk 8
(B)Luciik 9
(C)Bawibi 9
(D)Zusuk pooei 10
(E)Tamteng khawsoeih 13
(F)Khawngzu nuen 14
(G)Seet naak ben 16
(H)Zulawh vataak 18
CHAPTER-III
CHUICA HQUI KHQI
(A)Parhung Chui 20
(B)Palaro khaw thlaang khqum sengcamoe khqi 32
(C)Thanah hoei awh barhan bibi kung khqi 33
(D)Rhalkap bibi kung khqi 33
(E)Palik bibi kung khqi 33
(F)Hotu bibi kung khqi 34
(G)Bu ak chang chang ak lut law khqi 34
(H)Beek naak awh Degree ak lo khqi 35
(I)Khawsa bibikung khqi 36
(J)Cueih naak awh Degree ak lo khqi 36
(K)Cueih naak awh tanghqa ak awng khqi 37
|
CHUICA ALAW NAAK
Chuica Alaw Naak
Chuica alaw naak titaw Chui aparhung alawnaak ti ngaih naakna awm hue.Chui aparhung Thai ve suen awh Thilingram nakawng Hawllâwng,Mawpi Maathet tlâng kqum lawnawh,Rheerhe Imhun,Rhawpang Imhun,Lingkawl Pangzawi awh kawng tuh kaw plarhaw khaw dueh Chui aca khqi aming thaawt lawnak khqi ve ni.Parhung Thai ve apawhsah,khawsak rham aawk naak mawh alaw naak ve akkaai awh ni huh amihna ce awm hue.
(A)Thilin Ram Awhkâwng Kilawng khawnglawng Dueh
Tibet Myanmar,Chin,Matu,Tuivang(Zawmtu) Thaica, Chuica ângthaawt law nâk ve,amiti amik kqawn khqi kâng zak,aming cuh,amingvah,aming hqo,aming hqit khqi kanâng zak lâwt taw,Kana sen awh Pa Lawngoen azusuk pooei awh Valang nakaw Pawnawt îngkaw Cangtak nakaw Chairman Antawi Laa cuh nih nawh,hqô nih saw amim hqa rhawi awh amiti kângzaak awh Pa Pawnawt îng nangmih Tuivang (Zawm tu)Phung carhai nakâwng namik pêk law,namilûm namilaa ,namik awi namika,zô awi ni ati khqi a nâng za nueng.
Cawh Antawi ing Kueihoen,Pacang alâwngla rhengkê zabôeih simbôeih nueng.Tuivang Thaica ve suen awh Hawl lâwng awh kâwng Mawpi na Kuei,Thai,Mang vek khqi thlâng pakthûm ve Maathet tlâng awh Lungsuem unawh amik tla law Bungtla hûn Thimhî awh kqeeng unawh Kuei ce khambên na tla nawh,Thai ce khawlaw nâk ben na cet hue.Thai aca khqi ve tlûng unawh amilûm, amilaa ve Tlunglâ ami sak awh dâng hue ti hue.Thaica khqi alûmlaa awh kaw Tlunglâ ati taw vemih na awm hue.
“kamahtah,kamahtah pangca sasî kakhuen zêktih
Henglâw rhaivâng bâwm karhuk;
4 |
“Namcâ mîng ka phuei catoe khaw kathal van, namnu kut khaw ka thal van
Laipûi tuen abâi phulêng Laipuituen“
(B)KilawngKhawnglawng Awhkawng Lungnurhueng Dueh
Pa Thaiming ve Haltu,Thlangplang,Kilawng Khawng lawng, Lingkawl Pângzawi Imhun awh khâw anâ sa hue.Ak kâwngma awh Pângthing(Chungthing)âng ling tuh dueh awm hun hue ti u hue.Cawh khâw khawrhuet ca asak coeng awh Nawnca îng rhawi pûei nih nawh Laitin bâwl na kâwng petlaw nih nawh kûnglaw zûnlaw nih hue.Awmsawi khâw Buibap ani pha lawh taw apuei ce tlikzui pha ak âwi âng zak awh Tui awm nawh leek nu tinawh anuk toek awh Tui ana awm tâng saw Thlâng aw Kaiha vêh ni kâng nawn hlue tinawh awm huet hue ti u hue.
Cawhkâwng Thai ce Buetlang na tho nawh Theihceng nakâwng Buetûng imhun awh cu hue.Cawhkâwng Tuitoe Thel pang duut nawh ak pawm law asawnghqâwl ce Rhawthik ceng awh chut huet saw tuhdueh Rhawthi khâw na awm hun hue.Cawhkâwng Bue na kâi nawh Lungtloeng pawi nakâwng Awtlawng kaawl anuk huh awh vena ni khawk ai anep hue ti nawh cet hue.Awtlawng kawl apha awh taw Khinca Ai khaawng za nawh Tawnghung im awh Khinca khqi ana awm u saw cawh pah hue.Cawhkâwng Thlîmtuk Im hun awh cu nawh cawh khâw samâ cuek hue.Cawhkaw bâi awh
Lungnurhueng awh plâwng hue.Ve Lungnurhueng Imhun awh Thai ing Chui cana hue.Chui ingawh Sangkha cana nawh, Sang kha ing Awipan cana hue,Awipan ing Hawnbawng cana nawh Hawnbawng ing Chui cana hue.Ve Chui ve ni Chuica khqîng tuh due awh KakChuica amiti hue.
5 |
Lungnurhueng awh ami awm awh nehche îng nâwi lawk khqî nawh ami môeng lawh taw,Thangkawl ingkaw Chui ve kut oet na khoep nih nawh sengsek(cangtak) na cen nih hue. Seng sek ani pha awhtaw Thangkawl taw Tlungoelpa Luen tak a im awh kâi nawh Chui taw kutza pa Khawihu a im awh kâi hue.
Chui taw a im kaai kutzapa ing awh khawngtupa vên na zawih ahamna têngnawh sêi ak khaai sak angvoei lawh taw dawng(tah) nih hue.Khawngtupa ing dawng plak plak nawh “Mela dawngthûm khaw alaw nawh ah” ti hue.Cemih na aniti ce Chui ing angzak awh ni zâawi vang tinawh vam haw ti asim awhtaw,Thangkawl ing hangza nawh lungpang khawna cen hue nih ti u hue.
Cekcoeng awh Lungpang khâw anipha awh taw Kuei ca pa Engthang a im awh kâai nih hue.Kawdâwng mai vaw nih nawh ce akhaw ce maawi na Kueicapa Haitun pe nih hue. Hai tun bailawt ing Bei(kam rheng pai kheng) amiti ce pek rhâwi hue.Lungthe lo haih vaw bai nihnawh sawrhawbem ing Vang kai pa Hungneng a im hun RheeRhe nakaw thlai nih nawh Bue khawk kaai na plâwng tlaih nih hue.
(D)Rheerhe Awhkawng Rhawpang Imhun Dueh(1700-1800)
Ve Rheerhe imhun awh kâwng Chui ve azu lo nawh khawsak kqan tlaih bâai hue.Cakpa pakthûm ta nawh,cunghleng nawh cungthang kaap hue.Cangpâai aat nawh rhehhqung tinawh ângming sui hue.Vemih na abee alaa anâk kqawn u hue.A ting tôeng laa taw akkaai awh kaw mihna awm hue.
“Karhuk oe tui ci mal ka poel sak, tawl ka khoeng khaw bawk maipai oen tawl ka khoeng” ana ti hue.
(E)Rhawpang Awhkawng Palaro Dueh
Rheerhe im hun awh kâwng Rhawpang im hun na Chuica khqi nung plâwng law u hue.Rhawpang im ti naak taw Thangkawl ca khqi avaang Lunghqawng na,avaang Thikthing na awm u hue.
6 |
Rhawpang im awh ami awm awh kami pa khqi ve Pa tem ak kawca awh Haiciim îng Selthum paai hue.Rhengha ak kawca awh Pakdam Khengzeng boei nawh câang lamli puen oet,lamthûm puenoet hawih hue ti u hue.Pa Cengting ak kawca awh Pakdam Thangluen cal thai nawh Thangkawl khqing Pa loei him usih amiti lawhtaw Paloei nami him hlueh taw kai Thangluen ni him uh tinawh khqeengthing sun nawh loeih sak hue.
(2)Plahrhaw(Palaro) khaw Awh Amingplawng law Naak Cuek(AD 1800-1900).
Plahrhaw khâw ve,lammâ cuek awh taw Tuisip na kawng nu duut law hôeih hoeih u hue.Kuem a câang vakuem tawipâa,tâawi aan khawt bôe nawh aminu vaawk law roek awh câangzen poepa u hue ti u hue.Imhut kâwng awh Rheh im sa u nawh cawhkaâwng Thangvan,Anglai, Thelphaih khqi nu vaw law u hue.Ve a khaw ami toen awh ve plahrhawk thlâng doeng am ni,Thaica pum ing ami nu duut law ni.
AD.1900 tluk awh taw,Chuica boeih tuh awh kaw Plahrhaw khaw awh nung plâwng law unawh khâw sa u hue. Plahrhaw ti nâak taw,Plah a mim sah naak rhaw khawzah a awm naak hun ti nâak ni.Plahsah cungsuep amiti ve,ikoeih khawsa ak kawngaih na awm hue,am awm hue ti simthainaak noek hat naak(sign) ami sai ce ni.Veve ak che am ni ak leek ni. Ve noek hat naak sainâak ham plah a mim sah naak rhâaw ngaih hue.Ce a rhâaw ce Plahrhaw ming na hue.
7 |
Rhaw=Rhaw
Plahrhaw=Plasahnaak Rhaw
Plahsah naak rhaw adaa naak awh khaw amisak adawng awh Plahrhaw khaw ti nawh nupa khqing angming anasui u hue. Barhan acawizah ing plahrhaw amti thai nawh palaro ana ti hue.
Cawhkâwng 1957kum zunzan awh,Palaro awh kâwng Dawnghung awh awm unawh,cawhkawng Mawlma lawng awh, cawh kawng Vetvai na plâwng u nawh cawh tuhngawi dueh Pa laro khawkthâai na khâwsa u hue.
(F)Palaro Awh kawng Buido Dueh
Palaro khâw awh thlâang khawzah amipûng lawh taw, khawk ai voet law unawh,khawk ai ama ming kûem awh khawk changchang na plâwng law u hue.
(1)Thotui Khaw(1920-1940)
Thotui khâw na ve 1920 tluk awh Rhengha kawca khui awh Zawpui,Thanglaih,Rhengtawm,Hquemthang,Cengting ak kaw ca khui awh Paee,zungkuem,Lawngtun,Thangoe, Rhang suh vek khqi ve Palaro awh kawng rhawkboeng kaawng alam na kâwng Phuetlawng sip kan u nawh,Tik im vazâwi awh awm u hue.Cawhkâwng Thotui na barhan ing cun sak khqi hue.Ce Thotui awh kâwng Beleh na,cawhkâwng Coempoe na cet pa tôeng u hue.
(2)Buido khaw(1978-1980)
Buido khâw na ve 1978 kum tloek awh kâwng Pa An cang,Pa Kuithang,Pa Hquemthang ve tloek ve plâwng ma cuek u hue. Cawhkâwng ahu na Pa Zoma.Pa Laikung,Pa Cang sai,Pa Rhawting,Pa Tlungawm paca mih plâwng law u hue.
------&&&------
8 |
CHAPTER-II
HÎCIIM PHÛNG(Singzoe)
Hiciim Phung
Hîciim phûng titaw suen awh nupa khqing khâwsak awm ih,khawbôe rhamlâng,khawk vaawk imsak amihna hâw naak khawi ce kqawn ngaih naak ni.Ce singzoe taw vemih na awm hue.
(A)Khawbawk
Khawbawk titaw seet alêk awh ami hâw naak ami suem amisai,zeih akah naak ce kqawn ngaih nak ni.Ikoeih ami uum,amipha awh khawbawk ti ve awm hue.Khawbawk ti awh ve lammâ cuek na khawsa ak kawngaih sim nawh ak thuem na bawk thai naak hamna,khawsa doet nak ta lê am maa u hue.Ce khawsa doet naak hamna taw ak kai awh kaw them khqi ve ana hâw na u hue.
(1)Khawngvak thlaak=Khawngva thing ce lo u nawh cîmca ing zelh hlak unawh dek na thla u hue.Ce khawngva ami zelh hlak ak keek âng tlaak awh avaang khup nawh,avaang taw thâl hue.Ce akhup athal awh khawsa ak kaw ngaih ce hat thai na awm hue ti u hue.Khawngva ve hâ hue ti u hue.
(2)Cungsuep=Cungsuep ti taw rhaw bou phak nawh ak keek pak khih na cek nawh dek na thla u hue.Ce rhawk keek akhup athâl toek u nawh khawsa ak kawngaih ikaw ti ana noek thai u hue.Cung suep ve hu hue ti u hue.
(3)Plahsah=Rhawluei ak tiing hluep nawh mai khang awh saat pât u nawh ami toek awh ana hat bâi u hue.Ve plah sah ve ikoeih amik thôem nik hu,am nik hu hlue aw ti naak ben awh hâw na u hue.
9 |
doet nâk ben awh aksâng soeih na awm hue.Zeih akah cuem am sâwm ben awh ami ngang soeih na awm awm hue.Thi hlue hue,hqing hlue hue,ti sim thai nâak na awm awm hue.Thlung ve hu hue.
(4)Thikthlaak=Thikthlak titaw thing zelh hlip hlip u nawh lem u nawh khqâ awh amik thlâk ce ni.
(B)Lûciik(Bûl Naak)
Lûciik tive suen awi na awm nawh ati ngaih naak taw,aktlo aknâ akthi hlue hlawt naak,rhun nâak hamna bûlnaak amisai ce ni.Thlung ing ahuh khawngva angaih khqin amawh sathi laawngsak u nawh ami sai bûlnaak na awm hue.Asai nâak taw ve mih na awm hue.
Thlungtoek u saw hqîng hlue hue ti ângdang awh taw khawngva thla unawh tleng u hue.Khawngva îng ahuh khqin vawknu thangvai,ai kheu vai mai aw ceng rhuun u hue.Ak tlo ing azeih ham kâwi ce rhiin saak u hue.Akcuep na azeih thai awh taw rhôei (dip) naak hu hue.Tlawh nat bûlnaak ve pakthum na sai u hue.
(a)Rhuun=Rhuun titaw akthi hlue hlawt naak na awm hue.
(b)Hlak khue=Hlak khue ti nâk taw Rhaai ing angmuei hlâ am tu pêk awh aîmuei tlet unawh hla amik khue pêk tlaih ce ni.
(c)Saawng=Saawng tive lawngalâm ami ceh awh Pha ing ak tlueh khqi awh taw lamna saawng sa unawh ami bûl ce ni.
10 |
(C)BawiBi
Bawibi titaw lo toen Imsak ben awh zûsuk taai ai ben awh pooei na ami ai,Buh ameh îng ami suem ami sai ce ni.Ve Bawibi ve Hîciim phûng khûi awh ak nâwm soeih ami awm hlue zêel naak asoep naak na awm hue.Bawibi awh ami suem sai nâak taw akkai awh kaw mih na awm hue.
(D)Zusuk Pooei
Zûsuk pooei ve Zu ûm 20-30,Sei 5-10,khâwng huep khqih(7) nîin dueh hâw na unawh ami na sai hîciim pooei bôeih boeih khûi awh ak sâng soeih pooei na awm hue.Khawngzû ti u nawh vah tlawih(febuary) khûi awh âi u hue.Zûsuk pooei ve asa nîing awm hue.Cetaw ak kai awh kaw mih na ni.
(1)Buhkak zû (hih voei)
(2)Cunghleng(Cunghleng khoep)
(3)Pangtîng(Pangtîng khoep)
(4)Rhawrhelh
(5)Thingsawngling(vowm nga tloek)
(1)BuhKakZû
Buhkak zû ve Buh kakna hihvoei su u hue.Buh ce Dâwn awh rhen(equally) u nawh pîlnam awh têi u hue.Ak boei ak ta îng taw Vawkthlâ awm him hue ti u hue.Câang su unawh ahquem(ami seh hlan) ce Dâwn(pawng 30 aktla)awh têi u hue. Ve a Buhkakzû hihvoei asuk kâ na cunghleng, pangtîng amiti sa nîing am kâi thai hue.
(2)Cunghleng
Nupa khqîng pooei ak bâu soeih ak nâwm soeih na ami ai taw Cunghleng amiti sêipai nawh zû ami sûk ve ni.Cung
11 |
(a)Sêi Taawi
Cunghleng vâng akti îng taw sêi ataawi ngaih hue.Sêi taawi tive sêi tangka îng thlaih dôek ca am ni.Sêih chawh awng
phû na thûmkimp phû ikoeih puenôet oet apeek ngaih hue.Cekcoeng awh kapbaih na hii zûngoet,Vawkkhîqng,Ai hluei puenôet oet pe bâi hue.Cawh kâwng âmbum naak ti bâi unawh Ai hluei paawkphawt rhawh hue.Cangze tui îng suep u hue.Cawh ni sêi a pûng ti u hue
(b)Sûm Athem
Zûksu hlûeng taw Vawkthlâ,Aisawng Aiplaawi,Uinu, Uih thlâ,Kuem,Câang,mêlkep îngkaw cii ak thîing ngaih hue. Ak plâawng aktho khqi a ai na meh keuh,ngak keuh,luei An rheu,Pai boeng, Sawngsing khqi azen ngaih hue.Thingim awh thingtu, rhaw hqeu a rhâwn hqeet ngaih hue. Cangpâai awh kaw Câng saawk nawh am su hlue parhâp hue.A saawk khôem awh taw Cângsaw ai ti unawh plaawi u hue.
(c)Zû
Zû thaan tive awihtung soeih na awm hue.Zûhaa na awm âi u hue.Ikaw pawh,ikaw sai u nawh awm Zû luh Ai him ngai ngai u hue.Zû ve chekthlueng ûm thumkip(30) awh thâan u hue.Kuem Zû,Mêlkep Zû,Buhhlim zû,Buhlê zû,Cang zû ti u nawh aphûnphun thâan u hue.Ami thaan nâak Chekthlueng ve Pangceng, poeilue, Mêhqui khqi awh thâan u hue.
(d)Sui Abâi Awi Anâak
Pooei awh ami suisak na Pumpî vet u hue. Awibâh, Awi loeng,Awibawh,Lukhueng,Awirhît,Hâwl hquih u hue.Hinaak su ng,Hivai,Khqikthîm,Tumphâi,Tlamhi,Hikthîm,Hitlâng,Hi sûng, Boeimang hi,Tangpûeng,Laizo,Hisui,Baailôeng tak u hue.
12 |
Zûsuk awh ami thôekcâu rhu nâakna,Im cam nâak na,rhawlit Samtôe,lihhawn,lihkâai,Rhaai zûen bâwng, Rhaai zûen hlawi,Rhaaizûen diik,Sawngtûem,Sawngbôem, Rhâithak, Rhaidûeng,Rhaivâang paai,Rhâikit paai, Singcâ paai, Cangmâi paai,Muenmâng,Cakma paai,Kuem lueh, Kuemzeng paai,Them volh paai,Vangvau paai,Dawrai paai,Seih khoeng, Tuilik khqâi, Kinîing, Sarawn,Lili paai khqi lo u hue.
(f)A mik Dâam Apoe
Rhawlit,Paawng,Paawngkhâ,Bawnglawn,Pangtîng,cunghleng dâam,rhawrhelh ve tloek ve pooei awh ak dâam na dâam unawh aming dang sak them khqi na awm hue.“Cunghleng dum dum oe,pangtîng vir vir” oe ti u hue. Cunghleng ce adum na dum sak u nawh,pangting ce tarihkan(traingle) pung na viil u hue.
(3)Pangting
Pangting ve cunghleng âmkhoep coeng awh âmthum nâak ami sûuk khawngzû na awm hue. Cunghleng Pangtîng awh Bawnglawn ami vuel(amik bôoet) daan
(a)Cunghleng awh Bawnglawn pakthûm(3) na vuel u hue.
(b)Cunghleng khoep awh Bawnglawn pumhthli(4) na vuel u hue.
(c)Pangtîng awh Bawnglawn khquk(6)na vuel unawh,
(d)Pangtîng khoep awh Bawnglawn khqih(7)na vuel u hue.
(4)Rhawrhelh
Rhawrhelh awh ce sêih thlak ti unawh thingce pêen amihna seek unawh dawn u hue.Cawh ce Tangkathil (silver coin)ce dap u hue.Pangtîng amik dâp ak khaan awh Rhawpum
13 |
(5)ThingSawngLing
Ve Thingsawngling amiti ve Rhawrhelh avôel na kaw zûsuk pooei ami ai toenôel ce ni.Thing rhang lîng unawh zû amisuk ce ni.
(E)Tamteng KhawSoeih
Tamteng khawsoeih amiti ve,lammâ cuekna poei ak phûeng kung na awm hue.Akut Thiing ing khquh unawh,zulêng awk sak u nawh,Buh aang sak u hue.A bibi naak taw ak kai awhkaw mih na awm hue.
Tamteng Khawsoeih Abibi Nâak
(1)Khawpeek
Zûsuk awh lammâ cuek na,Câangsaw ai awh kâwng Tamteng khawsoeih ve abibi khqan hawh hue.Canghqueng nin awh Zû luh pe u nawh ce Zû îng akut khquh nawh khâw peek sak u hue.Aktâng ben awh Meh Amthin ak khqî lepkhqih(7) na ami lêp ce khawlaw bên na theh nawh Khâw pe hue.Akcawng bên na kaw ce Khawtlak bên na pe hue.
(2)Imhem Nuen Awh Abibi
Akut Zû îng ak khquh côeng awh Aithi hluk nawh,rhaw avuel coeng awh Bawnglawn boet hue.
(3)Theih Nuen Awh Abibi(chung be)
Theih nîn awh chungthing lîngnawh chungbe hue.
(4)Pahawng nuen awh abibi
Pahawng awh Tui khqum nawh Im ciim hue.
14 |
(1)Canghqueng
Ve canghqueng nuen awh ve,Khâi nakaw Câang phuei u hue.Câanglang,câangthaawng tluk law hue.Sumsu unawh cang hlai u hue.Buh thâawng u nawh nga rheu neng u hue.Ak ta îng taw Ui baawp hue.Meh vuen Thipeei îng ak neng awm awm hue.Ve canghqueng nuen awh ve Pooei awhkaw hâm ikoeih aksoep cana toen ôet oet hawh u hue.
(2)Imhem
Ve nuen awh taw Pangca khawng u nawh cunghleng pangtîng na tak u hue.Bawnglawn vuel u hue.Paawng lîng u nawh Pawngkhâ sa u hue.Hlip îngkaw Lihhawn lo unawh cam u hue.Cang Cii(salt) amawh cing u nawh bai u hue.
(3)Theih Nin(Khincun nuen)
Ve nuen awh ve Im cam u nawh,rhawlit thawh u hue.Sêi pai u hue.Ve nuen awh khincun hue.Apan nâak Buh têi u hue.Bâw buh aang u hue.Chungthing lîng u nawh chungbe u hue.‘Ti loe loe”ti nawh aw unawh Theih kawt na kâi u hue.Lâm u nawh Laa sa u hue.Ami sak laa khqi taw ak kai awh kaw mihna awm hue.
(a)Theih laa
(b)Selca Laa
(d)Sahhqam laa
(e)Chukpha laa
(f)Li oen thang laa
(4)Lam Nîn
Ve Laam nîn ve Pooei bâu ak tungna awm hue niti thai bâai laawt hue.Muemcang awh Laambuh na vawk baawp u hue.Khâw azâng lawh Buh im im awhkâwng thla u hue.Khin zû
15 |
(5)Sêikah
Muemcang awh sêi kqah la sa u hue.Khawsoei khawbe laa sa u hue.Sêi kaap unawh Bâw hoep u hue.Khawmue ben na sêikhaw hqeem ti unawh sêi vuen phawm u hue.Sêi eek laih ti bâi u nawh cingkhup na Sâwi u hue.Khin an thâwng unawh khin kqeeng zû khqi luh u hue.Mehceng tluek unawh meh têi u hue.
(6)Pahawng(Khin kqeng)
Ve nuen awh ve khinkqeeng nuen na awm nawh canu khawvâ,pû apî,rhawi asê vôei boeih hawh hue.Pahawng rhawlit ce iptih poeng u nawh kawt ânglung awh chut u hue.Rhawlit âm dawng na Suipin pha îngkaw cibang(cii akâwi ahqawng) bâang u hue.Khâw âng huep lawh Tuikqum ti unawh lâwng na Tui awh rhâw îng imca sa unawh bawnglawn vuel unawh rhawlit samtoe îng cam u hue.Cekcoeng awh imca ak khûi awh samtoe hâh phaih u nawh tui laawng sak u hue.Ce tui awh Nga hlah unawh abâangna âng zaawng hqilh awh taw sa ding hlue hue ti u hue.
(7)Imciim
Ve nuen ve taw Khawhîn cîm na awm nawh im awh kaw bawih ak bâai ak awm bôeih ce acaih nâak hamna bawih khqi khâwi u hue.Tlamcoe phuei unawh Pahawng rhawlit veel u hue.Tlamcoe ak phûei îng “Ni dô uh ni dô uh”ti nawh ak khue coeng awh Tlamcoe âwng unawh ami tôek awh,Cânghuum a awm awh taw khâw ding hlue hue ti unawh,lûsam a awm awh taw zo se hlue hue ti u hue.
-000-
16 |
(1)Thlâk Thi Rhawk Nâak
Thlâng ve amal pat nawh âng hqi asit awh thi hue ti u nawh lungpawk kaap u hue.Cawhkâwng rhawk thôel tuei u hue.Athih boet amawh tui hluk u hue.Muei buh cuun u hue. Amik buem pe unawh hi îng khuk u hue.A kut ak kqâng awh vet u nawh akhaw awh hlarhûi îng khit u hue.Rheep sa unawh helh u hue.
(2)Rhawk Nin
Huepboet rhaawkna unawh acakaw parhêng,ami hui amitâi,canu khawvâ zak sak unawh cun u hue.Rhawk zû luh u nawh Bêi khôeng u hue.Seet la sa uhue.Nu khqîng khqah u nawh kawsêet naak dang sak u hue.Suem unawh seet buh thâawng u hue.Rhaawkpâm awh akâwnglam aseet alêk kqawn u hue.”A ip voeih puk,ak thi rhuuk sui”ti unawh adûumlâi kqawn uhue.
Rhaawkcawng îng sawnghqâwl amawh a ip pâng vûek u hue.Lungpawk kaap u hue.Nu khqîng ip khaan na rhaawk rheh unawh,Pa khqing kâwngma na rhaawk rheh u hue.
(3)Rhawk Thak Nîn
Ai khaawng awh mueihla cet hue ti unawh,Muei buh cuun u hue.Mawpi cêi khui chawm keng akmah Uipa awm hue ti unawh Aihtui khaawng pe nawh âm leh tloek awh ceh taak hue ti unawh Aitui khuen sak u hue.Ai khaawng awh Lungpawk ing hlah u hue.Tui dueh oet âmkha awh tuh u hue.Aawi boet unawh huem sak u hue.
(4)Rhaawk Tlaak
Phuei na thing thak unawh Mai îng sâai u hue.Rhaawk im awh kâwng cawn puei unawh kâwngma rhum awh tlôeng u hue.Phaksep zâwl unawh Thai îng awh,Pa awh taw khqih,Nu awh taw khquk na kaap u hue.Rhawk kqah nâak sawnghqâwl
17 |
(5)Phuei Nakâwng Amingvoei Law Ben
Phuei nakâwng aming voei law awh tui awh amikhâw sil u hue.Amihâi hla unawh thing buup ing ami
khâw baawp u hue.Ami Im na vôei unawh U awm akthî im akthlaak awh am kâai u hue.
(6)Hlem Ram(Rhawk Tlak khawmûe)
Khawmûe rhaawk tlaak nîn than tâwm awh rhaawk aming saai nâak Maitawn zaawi hue ti unawh,humap amiti amik thlâak helh unawh Thingbuup then u hue.Asing sidîik na awm unawh rhaawk im na u awm am cêet hue.
(7)Mûeihla Lamtôen
Amthum nuen awh Mueihla law hlue hue ti unawh Phuei na tuilêng thak u hue.Ami im awh zalh khat tluk mueihla buh tlôeng u hue.Amthum nuen apha lawh Mueihla(Hû) lêng law tâng nawh ce mueihla(Hû)) a khaw awh,akthi a khâw awh amik khih hlarhui ce danglaw tâng hue.Ce ce âng mueihla ti unawh kqah u hue.
(8)Imram Sawt
Hqanîn acûng awh Imram sawt ti unawh buhcuun an zawl îng imram sawt u hue.Zû luh u hue.Kawse u hue.Hlohlâi uhue.Tingtôeng tum unawh lungnâat laa sa u hue.Kumhqâ acup awh ni,ni hâai ti u hue.
----&&&---
18 |
(1)Zulawh Vataak Tuem
Zulawh vataak ve khawcuui awh am na sai khawi u hue.Ikaw tih niti awh taw Khâawlû cîng hue,Aihluei mû hue ti u nawh,Vah tlawih,rhuktlawih,câangma,ahpat awh lo u hue.Zulawh thoeng vâtaak thoeng amiti ve nu awm, pa awm, kum 16-25 ânglak awh kaw na awm hue.
(2)Ak Thuem Zulawh(Hicim phûngna)
Awi îng“Phungtui taw nû sei awm nik aw ni,Baainu taw thak sei awm nik âi ni”ti unawh ak kûum ngai ing taw amipû canu lo u hue.Apû canu,anu ngaak ak lo ve ak thuem na zu ak lo na ngâi u hue.Pa ve zulawh thoeng alawh taw Apû canu Ahawi apal ti u nawh,Nu ben na kâwng ahlaw apai ti unawh dooet pe u hue.Ce am awh taw aninâ sen awh ami pawi rhawi ti bâi nawh se sêi awm,dâw sei awm,zulawh vataak a khoek awh taw Buhcun,Aisa thûn u nawh dooet u hue.Thûmvoei,phli nîn vaai u hue.Am ngaih sei awm amantâng na lawh sak ngah ngah u hue.Cungah ti u nawh azaawi kôek awh Kutcih,ce am awh taw awi rhiit pe u hue.
Cemihna cungah ami pêek coeng awh taw dâang u nawh,chikca,vah tlawih,rhuktlawih awh lo law ti u hue.Cungah ado côeng awh aktha nâak awh taw kaang u hue.
(3)Amak Thuem Zulawh Vataak
Hui atâi canu ak zunâak taw Paca tloelh ti u nawh seih khqîng khih sak u hue.Ami tuu acanu(Acî ca) ak zunâak ce kawizeih hawi ti u nawh,Airhuh kengkalh ti unawh seih khqing khih sak u hue.Amcawt ak vâ naak,ami phun haha ak zu nâak pa taw boe hue ti unawh sêinu khih sak u hue.
19 |
Pangawh Nu ce khue nawh(lo nawh) Bum hue.Am bum naak na Aihluei rhawh nawh Ai thi hluk hue.Buh kutoet na vêlsak rhawi u nawh thanoet up sak rhawi u hue.Aithi koeh plâng ti u hue.Nuhai patâl ak lo taw vawk nu thûmvoei amawh bum u hue.Cece Cacoen hlang hôeng ing am âi u hue.
(5)Zuma Vâma Naak
Amilawh amim bum tangte amizû ami tueih(Ami ma) awh taw apawi khqeet(8) lawh sak u hue.Tinâak mai awh Lamkaw ti mih,Tangkak cang phekhqa ti mih,Ainu Aihli ti mih khqi ce apawi ti u hue.A phû tâng na Sêinu,Lungpawk ce am awh taw Khawhun tluek u hue.
Nûng awh avâ ama awh taw thimkalh ti unawh,thlâak chang avâ naak awhtaw ngawih ti u nawh Sêi nuca,apawi khqeet lawh sak u hue.zu tueih Zuma anglak awh Nu îng avâ ama,thlâak chang avâ naak aphû tlawh sak bet u hue.
(6)Hqip Akcoei
Suen awh taw amisee ve Chikca,rhuktlawih, Câangma (sep tember) awh huepboet hqip u hue.Veve singzoe na awm hue.
(7)Buhcuun Anzawl
Buhcuun Anzawl amiti ve akdoem akzaawi awm nawh am mueih hue.Avaang awh taw ak khoeh cuun unawh avaang awh taw khawzah cuun u hue.Buhcuun ti awh im hqawng toeknak zah amiti taw pawnghqa(10) thâawng unawh amicuun ce ak khoehca mingna hue.Khinbuh amiti taw Vawh awh dawk unawh dawkoet awhpawngsâwmli tluk thâawng u hue.Dawkplî,dawk hâ dueh dawk u hue.
LamBuh titaw dawk hâ(5)-dawk hqâ(10) amiti dâwn thum,pawng sawmrût aktla awh Buh ami qen(Tah) ce Laam buh ti u hue.
-00-
20 |
CHUICA HQUI KHQI
Chuica hqui khqi tive taw Parhung Chui awh kawng tuh kaw Chui acadil khqi apawhsah,hiciimphung singzoe ingkaw thlâangphuen amipuung lawnak akâwnglam ti ngaih naak ni.Parhung Chui ingkaw aca hqui khqi akâwnglam taw akkaai awh kaw mihna awm hue.
(A)Parhung Chui
Parhung Chui ve kum1800 tloek awh(Tuisip khaw)Lung nurhueng im hun awh Pa Hawnbawng îngkaw Nu Lengkhuai ingawh cana nih hue.Chui ve1931 kum tlôek awh Khincanu Tuemmueh amawh chungvâ nih nawh cakpa Rhengha cana nih hue.Nu Tuemmueh ing a thih taak coeng awh Pantui awh kaw Bawktuinu Nuhai zuna nawh cakpa Cengting ani taak coeng awh azu îng thih tâak tlaih bâai hue.Amthum naak Pantui awh kaw Buicanu Rhiciit zuna toengloeng bâai nawh cakpa Patem ta nih hue.Anih ve kqawngceh nget nawh Cung puenoet him hue.Cawh kawng lotoen nawh cangpâai Lamhphlî hawih nawh angming Rhehhqûng tinawh sui hue.Chui aca khqi
(1)Pa Rhengha
(2)Pa Cengting
(3)Pa Patem
(1)Pa Rhengha Cahqui
Pa Rhengha ve Thangkoelnu Simpoeih zuna nawh cakpa pupphlî ta nih hue.Anih ve Parhung Chui acak cuekna awm hue.
Pa Rhengha aca khqi
(1)Pa Panglek(Zungcim)
(2)Pa Pintui
21 |
(4)Pa Kqangim(Milh)
(1)Pa Panglek
Pa Panglek ve Pa Rhengha îngkaw Nu Simpoeih acak cuekna awm hue.Anih ve Buicanu Haiboeng zuna nawh cakpa pakthûm ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Boeinai
(2)Pa Cengting(Milh)
(3)Pa Lekki
(1)Pa Boeinai
Pa Boeinai ve Pa Panglek ingkaw Nu Haiboeng acakcuekna awm hue.Pa Boeinai aca khqi
(1)Pa Lawngbawm(Milh)
(2)Pa Pakchawm(Milh)
(2)Pa Lekki
Pa lekki ve Pa Panglek ingkaw Nu Haiboeng acakpa pakkhih nak na awm hue.Pa Lekki ve Buicanu Tulum zuna nawh cakpa pakkhih ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Ancang
(2)Pa Bawngpui
(1)Pa Ancang
Pa Ancang ve Pa Lekki ingkaw Nu Tulum amawh ani cak cuek cakpa na awm hue.Pa Ancang ve Nu Awiphoen zunanawh cakpa pakthûm ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Thaibil
(2)Pa Cengting
(1)Pa Thaibil
Pa Thaibil ve Pa Ancang ingkaw Nu Awiphoen acakpa a hqâamca na awm hue.Pa Thaibil ve cakpa pakkhih ta hue.Aca rhawi
(1)Pa Hqumthang
(2)Pa Ngothang
22 |
Pa Cengting ve Pa Ancang îngkaw Nu Awiphoen acak pa pakkhihnak na awm hue.Pa Cengting ve cakpa pakkhih ta hue.Anih ve Kai puenoet(1),Phawm pakthum(3) ingkaw Vawm ngai khqih(7) sun akaap hue.Acarhawi
(1)Pa Thuitloel
(2)Pa Boeithang
(3)Pa Pabal
Pa Pabal ve Pa Ancang îngkaw Nu Awiphoen acakpa a poeih na awm hue.Pa Pabal ve Saksuk pakkhih(2),Sangza hakip coeng awh pupphli(54) îngkaw Sakkhî athaawng hlaih khqih (27) sun akaap hue.Anih ve cakpa pakkhih ta hue.Aca rhawi
(1)Pa Pintui(Rhalkap)
(2)Pa Panglek(Palik)
(2)Pa Bawngpui
Pa Bawngpui ve Pa Lekki ingkaw Nu Tulum acakpa apoeih na awm hue.Pa Bawngpui ve Nu Luetkoei zuna nawh cakpa puenoet ta nih hue.Acakpa
(1)Pa Hqumthang
(1)Pa Hqumthang
Pa Hqumthang ve cakpa puenoet ta hue.Acakpa
(1)Pa Rhenghlue
2.Pa Pintui
Pa Pintui ve Pa Rhengha îngkaw Nu Simpoeih acak pa pakkhih na awm hue.Pa Pimtui ve cakpa pumha ta hue.Aca khqi
(1)Pa MaUem
(2)Pa Kuilawng(Milh)
(3)Pa Kawlawk
(4)Pa Khengzeng(Milh)
(5)Pa Kueithang(Milh)
23 |
Pa MaUem ve Pa Rhengha îngkaw Nu Simpoeih acak cuek na awm hue.Aca khqi
(1)Pa Boeinai
(2)Pa Thuitloel
(3)Pa Khengzeng
(1)Pa Boeinai
Pa Boeinai ve azuk khquem amawh cakpa Tuimoe ta nih hue.Azu ing athih taak coeng awh apa be naak Nu Zawngtam zuna nawh cakpa Laikung ta nih hue.Aca rhawi
(1)Pa Tuimoe
(2)Pa Laikung
(2)Pa Thuitloel
Pa Thuitloel ve Pa Mauem acakpa apakkhîh naak na awm hue.Anih ve Nu Tlolang zunanawh cakpa pakkhih ta nih hue.Aca rhaw
(1)Pa Lawngoen
(2)Pa Thangbawng
(3)Pa Khengzeng
Pa Khengzeng ve Pa Mauem acakpa apoeih na awm hue. Anih ve zû hlaihphlî(14) su nawh rhawrhelh hue. Sêih thlaak dawn hue.
(2)Pa Kawlawk
Pa Kawlawk ve Pa Pintui aca pakkhih naak na awm hue.
(1)Pa Tingkhoeng(Milh)
(2)Pa Rengtawm(Milh)
(3)Pa Tuihing(cakka)
(4)Pa Zawpui(Milh)
(5)Pa Thanglaih(cakka)
24 |
Pa Ngothang ve Pa Thaibil acakpana awm hue.Pa Ngo thang ve cakpa pakkhîh ta hue.
Aca khqi
(1)Pa Kuihoen
(2)Pa Tlungang
(1)Pa Kuihoen
Pa Kuihoen ve pa Ngothang acak cuek na awm hue. A nih ve cakpa pakthûm ta hue.Aca khqi
(1)Pa Ngothang
(2)Pa Thedeng
(3)Pa Sawngkoem
(1)Pa Ngothang
Pa Ngothang acak cuek na awm hue.Anih ve Nu An dueng zuna nawh cakpa pakkhih ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Tlungsoep(cakka)
(2)Pa Ancang
(2)Pa Ancang
(1)Pa Lawnthang
2)Pa Thedeng
Pa Thedeng ve Pa Kuihoen acakpa a pakkhih naak na awm hue.A nih ve Nu Andueng zu na nawh cakpa pakthûm ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Tlungoel
(2)Pa Thunoem
(3)Pa Boeinai
(11)Pa Sawngkoem aca
Pa Sawngkoem ve cakpa puenoet ta hue.
(1)Pa Kuihoen(Milh)
25 |
Pa Cengting ve Parhung Chui ingkaw Nu Lengkhawi aca pakkhîh naak cakpa na awm hue.Pa Cengting ve Nu Dang kap zuna nawh cakpa khawzsah sau nih hue.Anih ve kqawng ceh nget nawh Vawmngai hqeet(8) sun hue.Aca khqi
(1)Pa Thangluen
(2)Pa Pamno
(3)Pa Pamcah(Milh)
(4)Pa Thangoe(Milh)
(5)Pa Thangmuel(Milh)
(6)Pa Namkum(Milh)
(1)Pa Thangluen
Pa Thangluen ve Pa Cengting îngkaw Nu Dangkap ani caak cuekna awm hue.Pa Thangluen ve Nu Khawihep amawh chungva nih nawh cakpa khawzah sau nih hue.Anih ve cung hleng,pangting nawh rhawrhelh hue.Cawhkawng Vui alawngla puenoet(1),Vawk hakip(50)thang awh bawh hue.Aca khqi
(1)Pa Chui
(2)Pa Anmai
(3)Pa Namkum
(1)Pa Chui
Pa Chui ve Pa Thangluen îngkaw Nu Khawihep acakpa ahqâmca na awm hue.Anih ve Pa Thangluen ingawh ka pakdam angming rhum Chui tinawh ahihvoei naak na sui tlaih hue. Pa Chui ve khincanu Andueng zuna nawh cakpa khawzah ta nih hue.Anih ve Selthum(3) pai hue.Cekcoeng awh Chut puen oet (1),Phawm puenoet(1),Vawmngai puenoet(1) sun akaap hue. A ca khqi
(1)Pa Lawngtuen
(2)Pa Alawng
26 |
Pa Lawngtuen taw Pa Thangluen acak cuekna awm hue. Pa Lawngtuen ve Nu Tliptel amawh chungva nih nawh cakpa pakkhîh ta nih hue.Aca rhawi
(1)Pa Pawihawng
(2)Pa Sawngpai
(4)Pa Pawihawng
Pa Pawihawng ve Thangkawlnu Dawitlim zuna nawh cak pa puenoet ta nih hue.A nih ve awm sakkhi athaawng (20) ,sangza kow(9),vawk khqui hlaihih(12),vawm ngai hqeet(8), phawm pakthum(3),Kai pakthum(3) sun kaap hue. Cawhkawng cunghleng pangting hue. Acakpa
(1)Pa Lawngrhoep
(5)Pa Sawngpai
Pa Sawngpai ve Pa Lawngtuen îngkaw Nu Tliptel a cak pa pakkhihnak na awm hue.Pa Sawngpai ve Nu Hleheng zuna nawh cakpa pumha ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Thanglueh
(2)Pa khawihlue
(3)Pa Cengting
(4)Pa Patem
(5)Pa pakchui
(6)Pa Alawng
Pa Alawng ve Pa Lawngtuen acakpa a pakkhihnaak na awm hue.Anih ve Buicanu Nawt ha zuna nawh cakpa pakthum ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Pakchui
(2)Pa Hoeihtoem
(3)Pa Vahoel
27 |
Pa Anmai ve Pa thangluen acakpa apakkhih naak na awm hue.Pa Anmai ve Thangkoelnu Awicawi amawh chungva nih nawh cakpa pakkhih ta nih hue.Pa An awm cunghleng hue. Cekcoeng awh Cung puenoet(1),vawmngai pakkhih(2), phawm kawhleng puenoet sun akaap hue.Aca khqi
(1)Pa Thangoe
(2)Pa Rhangsuh
(1)Pa Thangoe
Pa Thangoe ve Pa Anmai acakcuekna awm hue.Anih ve Thangkoelnu Hawngzen zuna nawh cakpa pakthûm sau nih hue. Cek coeng awh cunghleng nawh pang ting hue.Vawmngai Puen oet(1) îngkaw vawk anuthâawng pakkhih(2) sun akaap hue. Aca khqi
(1)Pa Bawina
(2)Pa Lawngbueng
(3)Pa Rhuilawng
(2)Pa Rhangsuh
Pa Rhangsuh ve Pa Anmai acakpa a pakkhihnaak na awm hue.Pa Rhangsuh ve Nu Nusui zuna nawh cakpa puenoet ta nih hue.Anih awm cunghleng hue.Vawk anuthâawng puen oet (1),Kai puenoet chou awh khquk hue.Acakpa
(1)Pa Hlocawng
(3)Pa Namkum
Pa Namkum ve Pa Thangluen acakpa a poeih na awm hue.Anih ve Buicanu Cuen zuna nawh cakpa pakthûm ta nih hue.Pa Namkum ve Cunghleng nawh vawk anuthâawng puen oet (1) sun hue.
Aca khqi
(1)Pa Patem
(2)Pa Rhengnawi
(3)Pa Rhueilawng
28 |
Pa Patem ve Pa Namkum îngkaw Nu Cuen amawh ani cak cuekna awm hue.Pa Namkum ve Nu Zawngtam zuna nawh cakpa pupphlî ta nih hue.Anih awm cunghleng,pangting nawh rhawrhelh hue.Cawhkawng vawkkhqui khqeetkip(80),phawm puenoet(1),Kai puenoet(1)sun akaap hue.Acakhqi
(1)Pa Thangluen
(2)Pa Pakit(Milh)
(3)Pa Themhing
(4)Pa Hawihpawng
(1)Pa Thangluen
Pa Thangluen ve Pa Patem acakpa acakcuekna awm hue.Pa Thangluen ve Thangkoelnu Nuhoei zuna nawh cakpa pakkhîh ta nih hue.Anih ve Pa Patem ingawh apakdam thang luen angming apa be naak na asui tlaihna awm hue.Anih ve cunghleng,pangting nawh rhawrhelh hue.Cekcoeng awh aktlûng sathâang Kai khquk(6), phawm khqeet(8),sangza hlaiha(15), ahawmna zathum sawmthum coeng awh khquk(336) sun akaap hue.Aca khqi
(1)Pa Lawngzo(Milh)
(2)Pa Thangoe(Milh)
(2)Pa Themhing
Pa Themhing ve patem aca alaklûng na awm hue.Anih ve Nu Koemheng zuna nawh cakpa pakkhih ta nih nawh azu ing thih taak hue.Cekcoeng awh Nu Rhaihaih ing ngawi chungva nih nawh cakpa puenoet ta nih hue.Pa Themhing ve sêmhqa(10) Thaica khûi awh ak Paaimâ cuek na awm hue.Aca khqi
(1)Pa Zungkuem
(2)Pa Pakit
(3)Pa Boeisang
29 |
Pa Hawipawng Ve Nu Rhaihaih zuna nawh cakpa punoet ta nih hue.Acakpa
(1)Pa Anghung
(2)Pa Rhengnawi
Pa Rhengnawi ve Pa Namkum aca pakkhîh naakna awm
hue.Pa Rhengnawi ve Bueicanu Awiluem zuna nawh cakpa pum hâ ta nih hue.Anih ve kqawngceh ngeet nawh Kai puenoet (1) him hue.Cunghleng nawh pangting hue.Aca khqi
(1)Pa Pakawl(Milh)
(2)Pa Awmming(Milh)
(3)Pa Caawng
(4)Pa Bawiling(Milh)
(5)Pa Hawntang
3.Pa Patem Cahqui
Pa Patem ve Pa Chui acakpa apoeih na awm hue.Pa Patem ve Awmzoenu Tawica zuna nawh cakpa pakthûm ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Haicim
(2)Pa Zungrhuep
(3)Pa Thuikoep(Milh)
(1)Pa Haicim
Pa Haicim ve Pa Patem acak cuekna awm hue.Anih ve Nu Nuenlan zuna nawh cakpa khawzah ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Rhawting
(2)Pa Hawngngo(Milh)
(3)Pa Laizawng(Palai-Milh)
(4)Pa Thangtoe(Patoe)
(5)Pa Dengha(Milh)
30 |
Pa Rhawting ve Pa Haicim acakcuekna awm hue.Anih ve Nu Nu ai zuna nawh cakpa puenoet ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Saibawk
(2)Pa Saibawk
Pa Saibawk ve Pa Rhawting acakcuekna awm hue.Anih ve Nu Lading zuna nawh cakpa pakthûm ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Khalhluem
(2)Pa Kueidim
(3)Pa Rhawting
(2)Pa Thangtoe (Patoe)
Pa Thangtoe ve Pa Haicim acakpa pupphli naakna awm
hue.Pa Thangtoe ve Awmzoenu Cangduek zuna nawh cakpa khawzah ta nih hue.Aca khqi
(1)Pa Tuicueng
(2)Pa Cangzal
(3)Pa Zungrhuep
(4)Pa Thaktha
(5)Pa Thuikoep
(6)Pa Zunghawi
(4)Pa Zungrhuep
Pa Zungrhuep ve Pa Patem acakpa pakkhihnaakna awm hue.Anih ve cakpa puenoet ta hue.Acakpa
(1)Pa Dengha
(1)Pa Dengha
Pa Dengha ve cakpa puenoet ta hue.Acakpa
(1)Pa Bohoe
(1)Pa Bohoe
Pa Bohoe ve Pa Dengha îngawh cana hue.Pa Bohoe ve cakpa pakkhih ta hue.Pa Bohoe îng apakdam angming thawh tlaih baai hue.Aca rhawi
31 |
(2)Pa Dengha
(1)Pa Dengha
Pa Dengha ve Pa Bohoe ing awh cana hue.Pa Dengha ve Pa Bohoe acakpa apakkhih naak na awm nawh apakdam angming rhum a thawh tlaihna awm hue.Acakpa
(1)Pa Thangsuem
---&&&----
32 |
No. |
Ming |
Akaai naak |
Kum |
Catang |
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. |
Pa Tuimoe Pa Pakit Pa Cangzal Pa Thangpoen Pa Pakchui Pa Thuikoep Pa Pa Cang Nu Lenghing Nu Hengkuem Pa Bawiling Pa Kueitam Pa Rhueilawng Pa Kueidim Pa Pathui Pa Zungkuem Pa Kueithang Nu Cangtawi Nu Rhaimoei Nu Thendik Pa Rhenghlue Pa Cangsai Pa Bawktawn Pa Hlocawng Pa Zo Ma Pa Lawngzo Pa Lawngleng Pa Thungnoeng Pa Laikung |
Pantui Pantui Pantui Rung Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Rung Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak |
1938-40 1938-39 1938-39 1949-54 1949-52 1949-52 1949-52 1949-52 1949-50 1949-52 1949-52 1952-55 1953-58 1953-54 1953-54 1956-60 1956-58 1956 1956-58 1957-61 1957-61 1959-64 1959-63 1961-65 1961-65 1961-65 1963-65 1963-64 |
Tang I Tangcheu Tangcheu Tang IV Tang III Tangcheu Tangcheu Tangcheu Tangcheu Tang III Tangcheu Tang III Tang IV Tangcheu Tangcheu Tang VI Tang II Tangcheu Tang I Tang IV Tang II Tang III Tang IV Tang II Tang II Tang I Tangcheu |
No |
Ming |
|
Kum |
Catang |
|
29. 30. 31. 32. |
Pa Hquemthang Pa Anghung Pa Thanghluei Pa Boeithang |
Cangtak Cangtak Cangtak Cangtak |
1965-70 1965-70 1965-70 1965-70 |
Tang VIII Tang IV Tang IV Tang IV |
(c)Thanah Hoei awh Barhan Bibi kung Khqi.
No |
Ming |
A bibi |
Kum |
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. |
Pa Ang Hung Pa Thang Bawng Pa Boei Thang Sayamah Thim Ding Saya Tlung koep Saya Van Sang Saya Khawng Thang Saya Winnaing |
Sizung(Matupi) Peeta(Palaro) Peeta(Thotui) Sayamah(Kawica) Computer(Matupi) Mitat Mitat (Nepidaw) Saya(Thotui) |
1976 1987 1987 2008 2012 |
(d)Rhalkap Bibi Kung Khqi
No |
Ming |
Alut naak kum |
A rheng |
1. 2. 3. 4. 5. |
Pa Pakchui Pa Rhueilawng Pa Rhenghlue Pa Pintui Pa Hunglue |
1956 1956 1967
1981 |
|
(e)Palik Bibi Kung Khqi.
No |
Ming |
Kum |
Arheng |
Remark |
1. 2. 3 |
Pa Pasuen Pa Pengthang Pa Pangleek |
1994 1994 1996 |
Sen III |
Thi hue |
34 |
Palaro khâw ve 1962 June 10 nuen awh kâwng khrih thlangboel ve duei hue.Cawhkawng kqan nawh hotu amiti hlangboel ak khulcawi khqi ve ak kai awh kaw mihna awm hue.
(1)Hotu Thangpoen........................1962-1965
(2)Hotu Hlocawng............................1966-1973
(3)Hotu Zoma.................................1971-1974(Methodist Church)
(4)Hotu Pakawl.................................1974-1975(Baptist Church)
(5)Hotu Pakit.....................................1976-1985(Baptist Church)
(6)Hotu Thangbawng........................1986-1988(Christian Reformed Church)
(7)Elder Pakit....................................1989-2006(Christian Reformed Church)
(8)Hotu Bawktawn(Palaro-B)...........1965-2015(Baptist Church)
(G)Bu akchangchang Aklut Law Khqi
(1)1962(A.B.M)
(2)1967(R.C.M)
(3)1971(Methodist Church)
(4)1974(Baptist Church)
(5)1985(Christian Reformed Church)
(6)2006(Biblical Reformed Church)
\
\
35 |
No |
Ming |
A bibi |
Degree |
Kum |
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
16. 17. 18. 19. 20.
21. 22. 23. 24. 25 26. |
Pa Patem Pa Pacang Pa Khawngboei Pa Bawilu Pa Ngothang Pa Winaung Pa Palai Pa Vanzalian Pa Thangluh Pa Samzawng Sayama Zai on Saya Chanhleng Pa Roling Sayama Parzing Sayama Hawn dueng Saya Lianlu Saya Benzamin Pa Dairamthang Saya Penguk Saya Lianming thang Pa Lawngthang Pa Pengsang Saya Mawlsang Pa Manglian Chanbawithang Saya Dimothang |
Pastor Pastor Pastor Pastor Pastor Pastor Pastor Pastor Elder
Missionary
Missionary |
Diploma B.th,M.Div B.Min B.th,M.A,MTS. B.th B.Min B.Min B.th,M.Div B.Min B.th B.Min,M.div B.th,M.div,D.min B.th B.th,M.Div
B.Min B.th B.th Diploma Diploma B.th,M.div
B.th B.th B.th,B.D B.th B.th Diploma |
1994
2005
2009
2011
2012 2012 2012 2013
2013 2013 2013 2014 2015 2015 |
(I)Khawsa Bibi Kung Khqi
36 |
No |
Ming |
Abibi |
Kum |
1.
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11 |
Rev. Hlocawng
Rev. Patem Rev. Pacang Rev. Khawngboei Rev. Bawilu Rev. WinAung Rev. Palai Rev. Ngothang Sayamah Parzing Pro.Benzamin Pro .Vanzalian |
Evangelist,Pastor (Ordained) Pastor(Ordained) Pastor(Ordained) Pastor Pastor(Ordained) Pastor(Ordained) Pastor Pastor Missionary(Arakan) Missionary Pastor
|
1990,Auqust,1
1995,March,15
2005,March |
(J)Cueihnaak Awh Degree Ak Lo Khqi
No |
Ming |
Degree |
Kum |
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. |
Saya Mawngthang Sya Bawngkung Saya Bawilen Saya Thangcunglian Saya Tlungkoep Sayama Tin Aye Saya Vansang Saya Sanaung Saya Winnaing Sayama Thimding Saya Tlungloei |
B.Sc B.Sc B.Sc B.com B.Sc,DGMA B.Sc
B,A B.Sc
B.A |
|
37 |
No |
Ming |
Kum |
|
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24 25 26 27 |
Saya Bawilu Saya Mawngthang Saya Ngothang Saya Samzawng Saya Chanhleng Saya Ramhung Saya Penguk Saya Vanthang Saya Tlungloei Saya Pathang Saya Khawngthang Saya Bawngkung Saya Bawilen Saya Thangcunglian Saya Tlungkoep Saya Vansang Saya Winnaing Saya SanAung Saya Sanbawithang Sayama Thimding Sayama Parzing Sayama TinAye Sayama AwiEng Saya Zo Awm Lal Malsawmdawngi Lal Nunpuia Saya Samuel |
1999-2000 2000-2001 2006-2007 2004-2005 2003-2004 2006-2007 2006-2007
2007-2008 2007-2008 2004-2005
2003-2004 2006-2007
2008-2009 2009-2010 2009-2010 2001-2002 2005-2006 2007-2008 2014-2015 2014-2015 |
|
BYM CUNG AWH HOE LAH
Cawpcep Awi
(1)“By tun kawng lawng ryp ryp tyn
Tanaung lawngpel khawleuh pha”
Dyym khaw tlan vang atih By atyn awh ce khaw hli,khaw tlan ngai khoek hy.Tanawng lungpel khaw aphla balh balh awh taw ni cen kawng ni hang hawh hy ana ti u hy.
(2)“Ka By ui tlung awmca ngai;
Ka qee kai hleng awmca ngai”
Thun qawng nu “Lim”ce koela na va ta nawh ahlo ai lung awh ami ti,Ka By ui tlung ,ka qee kai hleng ati ve Thaica nu na awm nawh By khawk kai Qeqe imhun awh amik awm na awm saw cawh ce Bym cung ve Thaica khqing hqung uhy ti naak ni.
Paqung Thaiming(Thaica)Akhaw Dan(The View Point Of Thaiming)
Lingkawl Pangzawi na a awm awh paqung Thaiming ingve Aidaak Thimhii,lai tin bawl kunglow nakawng By tung ,Tawkma khawdi thelpang ahaih dan lawh khawng zuung ahlip dung dung hu nawh By khaw ve tlaak ngai vang tinawh poek typ typ hy voei;
Kawngma mai a awm awh azu aca khqi apyi apaw khqi ven awh teng hloe hloe hy voei.I awm I hy seh tinawh apyi Nawn ce vang za nawh tho daap hy voei.Alungpawk cuk ki,aliva sapang bah nawh salu pawng sawm hy.Alu buk Amca teh na cuih nawh,Sum nung hlawi qu nawh,Awi huun awi nawh,Boei maang hii sui nawh,lamkow voei vet nawh,then pak byn nawh,pee thing haai na nawh acaawk adaak amawh cet lawih lawih hy voei.
Alasak Awi(His song)
Laa sa nawh “Khaw be a hui a,kilawng thangbe aw,sawk ka haw…Lai tin Bawl la…hlip lam lah,Cingmai pyl azen…sawl pa ka thoeng a” tinawh lam lup lup hy voei.
Amik Huh Hangzaak(His Feeling)
Phung caqai pek law nawh Bym cung apha law cang awh taw,Vuinu cungpa,kinu ngal leng,Saksuk Sak khi,Sangza Sathai,Kuivuk Hawiha,Zawng ak khai angkuuk naak,ak qeng qup qup chu ak pha Vakawk Va hqang,Vahlo Sanghaw,Vatha Tha hum,Vak khqit Vak kqa,Vam sip Varau khqi ahuh awh cat angcaai hy voei,dai khqawh kqawh hy voei.
Alung Tloeng(His Memorial)
Bym cung aphah Lung downghih(Luk tah)ak kawh law Lungtloeng pawi awh Ling nawh Awt lawng kawl,Hapeh kawl lang kawl ,khawlaw khaw tlaak,ak thlung ak kham adan awh ve pai seh ti hy voei.Bawl ceng Theih ceng,Qawthik ceng ahuh awh khyp ngap ngap hy voei.
Bym Cung Na Kai law Lah
Ahun Amawl
Myintmoe khawm cung taw,khawsawm pak thum awh ngawi hy amiti amihna,Jerusalem taw khawmcuung ing ak chung khoep amih na,Bym cung taw khawng zung pakthum angcuui naak awh ngawi hy.(1)Kaisi zung(2)Khung zung(3)Khawdi(Pawma-Licang)zung.
Qamsa khqing ami naawk Bawlceng nowng ,hlukbawi nowng,Lawngsum nawng angli naak tuikuk na awm hy.Khawm cung Aidak Tlang,Licang Tlang,Kawnglawng Tlang Bungtla hun ing chung khoep uhy.Phung lawng tuiva,Tlim lawng tuiva ing awi khoep hy.
Alungkil awh ngawi nawh thlungben na batu khaw pui,Kham ben na Madu khaw pui,Khawlaw ben na Awm Sawi khaw pui,khawtlak ben na Valangpi(Kawt tlaih)khaw pui phyng hy.Akhaw boe daw soeih hy.Thaica khqing aming pla naak khawk awm hqaa.
Aawm Hqat Naak.
Bym cung tlang nak pha hawh aw ka pyi?Awm hqa saqi saw ikaw,toek mai lah.Mawpi Tlang,Vikthoria Tlang,Licang Tlang,Kima Tlang,Pathia Tlang,Lungpel kawlawng Tlang,Aw taraw Tlang hu hly boeh boeh hyk ti.
Thak bawk pai,Qaikit pai,Qaidyng pai,Qaivang pai,Kymzeng pai abaw ak ui hlup hlup khai pai khqi hunawh,khaw hqai awh Vahlo Sanghaw ing Qaithak thing awh awi ding ing laa asak anim hlat naak awi nang zaak awh kawset mikpli man na huih kaw.Na awm dam yt awh mana kawk khqi man ngai ngaih vulh vulh awh hlum kqai man na pylh vawk vawk kaw.Lehla lawt lah ee.Nakhawsa man nam kyih khqoeng kaw na zeel yt awh nang mai man nak thlek kaw.Na qaih awh na beng man ak khui kaw.
By Asyn Awi Kqawn Lah Sih.
Syn awh tuiliuh alaw awh,Qamsa khqi,Chukpha khqi,kqum am kqit khqi Bym cung na cuun unawh khawk ding choek khqi saw ami nung mang awh Licang cung na Maihvaang hu unawh Vaphla Mai amilawh sak angmai ing am cawk hlai thih pe khoep khoep saw azyng na voei law hy.Sak khi ing kai mai hu hly thai nyng.Nami mik mah byp uh ti nak khqi saw amih byp qip qip u hy.Aming lak awh Qengpawm taw anghlak kai nakaw amik abyh lawt hlai,nang taw ikaw tih na mik byp ti nyng saw am nak byh tinawh alu nakaw aki ce amik sui nawh byh sak hy.Mai amsah lawh taw akhaw mee awh mai am sah ce qeng pawm ing hu hy.Ha nakaw mai kai Mai ka huh tinawh adoet khqih taw,Qeng pawm ing na khaw mee awh ti na hy.Cawhtaw Sak khi akaw so nawh Qengpawm am ting awh leh hy.Cakawng tuh dy Qengpawm am ting awh Sak khi akhawleh awm hap hy.
Cawhkawng Khaw zing law bai nawh khawm than ing kee lawk khqi saw Vawk thla ak kawt khqi ami Vawk him unawh akpleng amilawh khqoeng amawh Khawzing ing awh pha khqi saw Vawk awm,Thlang awm Lung na coeng nawh tuh dy Lung Vawkthla amiti Qe zawl lawng awh ngawi hy.Bym cung ve syn azan awh acu ang coei angtyi law naak na awm hy.
Tui Thim,Tui Vang Khqi Ngawih Byi
By awh Thelpang,Tawkma,Bawlceng,Khawdi ti awilung ve Tui thim awi na am kawih hy. Awilung ni thuih awh Tuivang awi na kawih hy.By ve Tuithim,Tuivang khqi angawih byi na awm hy.Tuitim khqi ve tlang na am khawt uhy.Tuikawl Lawng keng na cet khaak uhy.Tuivang khqi awm Tuikawl lawk kep na am pung uhy.Lawngsip(Tuisip) pyi na van khaak uhy.
Bym cung ve Tuithim,Tuivang aming voek aming hlaak qu naak khawk awm hqa na awm hy. Zilhlaw ding hip hip nawh,Tuihding Tuihqeel aphyt naak Tui im na khawsang asak ni.
Bym Cung Mihna Dyi Lawt Lah.
Bym cung nangtaw nang hlaih nang hlam qu naak,khqaipai soepkep apai lum naak,Tuihding Tuihqeel aphyt naak,Chukpha awi ding ang loei naak,Tuisu Qamsa akuk naak,Satlung Sathang ang cun naak,Khawnghum khawkphla ang tyi naak,aklaw hly ca ana khqi taa naak(ေအာင္ျမင္ျခင္း)Jubilee Mawng tum unawh Samtoe amik thlek naak khawm cung na awm kawm tik saw,By khawk kai cykcah naak Hilhdam im awh Thinglam tung ing,lumlaa kyihcah thangpawm naak hu kawp ti.Nang tyi naak ingkaw,na khaw boe qamlang ce kami hqing naak awh pe kawm tik saw,kamik kep ka mik kaw awh Tuihding aphyt naak tuikhur na awm kaw.Cukpha awiding na loei kawm usaw,abawk ui khqai na pai kawm uh.Na zosen peek bau khqoet kawm saw,pungtai taoe kaw aw…Bym cung.
By khawk kai awh Nawnca Pyi,Thaica pyi.
Syn awh nupa khqing khaw ami bawk ve,Nawnca Thaica boeih ing ami khyt ami khai,ami nai ami nawng,ami awm ami ih nihuh lah man yp awm na khaw sa unawh,pung chang namp chang na Huiatai thin tlo kawna ta uhy.Qeet acaat unawh,amik awi ami kaa aming qeng aming ko zaak hly cu phoeih hy.
Ami buh cun an zawl ing hqip ang coei qu unawh,ami seet ami leek sim qu pyi uhy.Amik Poeng amik Bei ami thangpa saai ku aqengko them ahoei ta uhy.Ami lum amilaa ami hlo ai tui oei ingtoei ang daal qu uhy.Ami qawi ami se,ami canu khaw va lung na u hy.Ami khyh ami toen,ami cangpaai bai qee ami boei ami va amawh lum up up hy.Vang ak hqung Khawsoeih Taiqy,Thlung aksim,Khawngva ak thla,Cung ak syp awm nawh ami tlawh ami nat awh bul ak tlaak qu unawh hul naak,loeih naak,syng adem naak sui uhy.
Khawsa bawk naak awh khoeih ak phaai,Cawkchuh thangsak,am hilh uhy.Sa ami kah awh salu duui u hy.Amisui ami sak,ami awi ami naak,ami quk ami qai,ami lu cuih sam khih ing hlawih ang hlam qu uhy.Angalh atak na ami bee ami laa ami sym ami sai,ami cyp ami myih,ami zeih ami kah am hlawl am pleem u hy.Khaw ning tui tang,Lucik baai kaa tu khaak u hy.
Ami sun ami kah ami pawh ami sah awh khaw pek Thi amik theh,Hyih amik phum hly am hilh tlaih uhy.Veve bawk abeek naak awh singzoe hiiciim ami taak na awm hy.Pahqaam That Dun ing Jesuh (Desu)phung awithang leek ani thak law khqi Awmsawi awh 1952,Kawica awh 1961,Tuisip awh 1954 Belkhoeng 1954,Palaro awh 1962 awhkawng khrihca na ana awm u hy.Khan Khawsa qeen naak ing Golden Jubilee mawng ni tum u hy.Nawnca pyi,Thaica pyi ti ve namnu na awm hy.Khawsang akut akhaw na,atyih azawih na ahaw apaai naak ngaih hy.By khawk kai awh Lampyi sutung na awm nawh ak hu ak pha law khqing ami oet kawi them leek na Khawsang asai ngaih hy voei,ni thyng khqi nawh ani pawm sang khqi ngaih hy voei.Poeloem halaang khqi,cawng angcah khqi amaak leek ni ceh taak nawh pyi ahuu ni hqut lawt u hy.
Vemihna katih ve niphung nilam,ni sing ni zoe tu khaak usih ka ti am nawh,Khrih thlang na khawsam qeen naak awh ni awm mih na Khrih aphung awh bi kawi ak leek,saikawi ak thym khqi tha yy nawh plawng usih.Awmsawi,Kawica,Khengca,Pantui,Plahqaw,Tuisip awh Loetnaak Jubilee dar nik khoeng boeih hawh hy.Ni khawm cung qam mawl awh Noeng naak Thinglam ning ling qip uhy.Nipa Khawsa qam khui awh ak tui hlim na khaw sa unawh,Ni Dairam pum leh usih.Nikhaw leh rem ce ni ram na awm sei taw,aqam ing adyng naak sui usih.Nilum nilaa nik awi ni kaa awh qui ang qoep usih.Pyn oet abe be na unawh,pyn oet alaa laa na usih tinawh Bym cung awh kawng Boe…tinawh hoe lah usih.
Rev.Hlo Cawng Chuica
TCF Chiarman
Lawngvan,Matupi